اثر تراکم کشت بر رواناب، رسوب و عملکرد محصول عدس دیم (مطالعه موردی: ایستگاه تحقیقات حفاظت خاک تیکمه داش)

هرچند دیم زارها نقش مهمی در تأمین غذای کشور دارند، اما به دلیل شیب‎دار بودن و داشتن خاک حساس، فرسایش خاک و تولید رواناب در آن ها خیلی زیاد است. یکی از روش های مهم و کاربردی در ممانعت از فرسایش، انتخاب مناسب ترین تراکم کشت گیاه برای رسیدن به حداقل مقدار فرسایش و تولید رواناب می باشد. پژوهش حاضر نیز باهدف بررسی عملکرد محصول و تغییرات میزان تولید رواناب و رسوب در طول فصل زراعی در تراکم های مختلف کشت دیم عدس در منطقه تیکمه داش استان آذربایجان شرقی انجام گرفت. رقم انتخاب شده جهت کشت، رقم کیمیا از گونه کالیناریس بوده و تیمارهای پژوهش سطوح مختلف تراکم کشت دیم عدس، شامل 30، 35 و 40 کیلوگرم بذر در هکتار بودند. بعدازاینکه کرت ها در جهت شیب شخم زده شدند، بذرها با سطوح مختلف تراکم به طور یکنواخت و با روش کشت معمول در منطقه، در 17 فروردین سال 1392 اعمال و با دیسک در عمق حدود 5 سانتی متر خاک قرار داده شد. در طول فصل زراعی، مقدار رواناب و رسوب تولیدی به ترتیب با روش های حجم سنجی و فیلتراسیون اندازه گیری شدند. همچنین در هنگام نمونه گیری برخی ویژگی های محصول نظیر میانگین درصد پوشش آسمانه محصول، علف های هرز و ارتفاع گیاه و پس از رسیدگی فیزیولوژیکی عملکرد بیولوژیکی، عملکرد دانه، ارتفاع بوته، شاخص برداشت و وزن صد دانه نیز اندازه گیری شدند. نتایج این تحقیق به صورت طرح کرت های خردشده در زمان و در قالب طرح پایه بلوک های کامل تصادفی مورد تحلیل آماری قرار گرفتند. نتایج نشان داد که درصد تاج پوشش گیاه عدس در سطح احتمال یک درصد متأثر از تراکم کشت، زمان نمونه برداری و نیز اثرات متقابل بین آن ها بود. همچنین نتایج حاکی از آن است که تراکم کشت و زمان نمونه برداری در سطح احتمال یک درصد تأثیر معنی داری بر میزان تولید رواناب و رسوب داشت، اما اثرات متقابل آن ها معنی دار نبود. همچنین نتایج نشان داد که از بین عامل های موردبررسی تنها بین رواناب و رسوب با درصد تاج پوشش گیاه عدس همبستگی معنی داری وجود دارد. به طورکلی نقش افزایش تراکم گیاه عدس بر میزان تولید رسوب نسبت به رواناب موثرتر بود، به طوری که تیمار با تراکم بذر 40 کیلوگرم در هکتار در مقایسه با تراکم بذر 30 کیلوگرم در هکتار دارای رسوب کمتری به میزان 38/49% بود. این در صورتی است که دارای رواناب 03/24 % کمتر نسبت به تیمار 30 کیلوگرم بذر در هکتار بود. همچنین نتایج تجزیه آماری مربوط به عملکرد و اجزاء عملکرد نشان داد که اثر تراکم کشت بر عملکرد دانه و اجزاء عملکرد گیاه عدس در شرایط دیم منطقه معنی دار بود. هرچند با افزایش تراکم کشت از 30 به 40 کیلوگرم بذر در هکتار، عملکرد دانه افزایش یافت، اما بین تراکم های 35 و 40 کیلوگرم در هکتار در سطح احتمال یک درصد تفاوت معنی داری مشاهده نشد. لذا با توجه به نتایج تحقیق برای شرایط مشابه این تحقیق، میزان بذر 40 کیلوگرم در هکتار برای کشت عدس در منطقه مناسب تشخیص داده شد و برای زارعین در شرایط مدیریتی مشابه توصیه می شود.